Datum: 22.09.2020., 17:02 / Kategorija: Pravoslavlje

Biblija ili Sveto pismo

Naziv ovog svetog dela potiče od grčke reči, množine reči biblion, što u prevodu znači – knjiga, odnosno deminutiva biblos. Sve to ima i veze sa feničanski gradom Biblos u kome se proizvodio papirus

Rečju Biblija opisuje se Sveta knjiga odnosno Sveto pismo hebrejskog i hrišćanskog naroda. Kod hrišćana, Biblija je sačinjena iz Starog i Novog zaveta. Po slobodnoj proceni štampara i knjižara, Biblija je prodata u više od pet milijardi primeraka, tokom vremena. A i dalje ima kupaca za Sveto pismo. To je, dakle, najuticajnija i najprodavanija knjiga svih vremena.

Autografi biblijskih knjiga, odnosno pisci ne postoje. Bibliju su sačinili mnogobrojni prepisi, takozvani tekstualni svedoci. Služeći se njima, biblijska nauka nastoji da priredi što pouzdaniji biblijski tekst, odnosno kritičko izdanje Biblije.

Etimologija

Reč Biblija vodi poreklo od latinske i grčke reči koje mogu da se prevedu kao knjiga. U srednjem veku, katolička Biblija je nazivana samo Sveta knjiga, dok se kod pravoslavaca učvrstio naziv Sveto pismo.

Hebrejska Biblija

Hebrejska Biblija je kanonizovana na saboru u Jamniji oko 90. godine pre nove ere. i čine je 24 knjige podeljene u tri osnovne grupe. Prva je zakon, koji obuhvata pet knjiga pa se još naziva i Petoknjižje, druga su Proroci a treća Spisi.

Sve knjige su napisane na hebrejskom jeziku, osim delova Jezdre i Danila, te nekoliko reči u Knjizi postanja i u Jeremiji pisanih aramejskim jezikom. Ova hebrejska Biblija je kasnije nazvana Masoretski tekst, po učenjacima masoretima koji su se bavili prepisivanjem i redigovanjem ovih svetih spisa u periodu između 900. i 600. godine pre nove ere.

Očuvanje biblijskog teksta bio je zadatak prepisivača, koji su ustanovili predaju čitanja Biblije. Budući da hebrejski jezik izvorno ne piše samoglasnike, u prepisu su posle dodavani znakovi za samoglasnike.

Jevrejsko predanje smatra jevrejske svete spise objavljenom rečju Božjom i učenje o putu poslušnosti Bogu svog naroda, Izrailja. Glavni autoritet se pripisuje Tori, odnosno nauci, učenju i zakonu, drugi autoritet zbirci Nevi’im (Proroci), a treći autoritet zbirci poznatoj kao Ketuvim, odnosno Spisi. Prva dva dela jevrejskih svetih spisa verovatno su se javila u današnjem obliku do poznog četvrtog veka pre ove ere, ali je njihov sadržaj ostao promenljiv sve do kraja prvog veka pre nove ere.

Grčki prevod jevrejskih svetih spisa poznat kao Septuaginta, sačinjen za potrebe jevrejske zajednice u Aleksandriji u trećem veku pre nove ere, sadržao je dodatne spise, jedan broj apokrifnih spisa, koje su rabini iz Jamnije na kraju isključili iz svog kanona, a koje je prvobitna hrišćanska crkva, koja je koristila grčki jezik, uključila kao deo Starog zaveta. Prema jevrejskom predanju, proroštva su prestala oko 400. godine pre nove ere, tako da posle tog vremena više ne može biti novih spisa.

Nasuprot tome, hrišćani su tvrdili da su se proroštva nastavila i da su spisi, koji će konačno postati Novi zavet, takođe Bogom nadahnuti. Uticaj jevrejske Biblije oseća se ne samo u jevrejskoj tradiciji nego je on isto tako nezaobilazan istorijski, kulturni i idejni okvir Novog zaveta i hrišćanske tradicije. Biblijski pogled na svet prožima kako zapadnu tako i istočnu, pravoslavnu kulturu. U okviru judaizma tvrdi se da je Tora otkrivenje Božije svom narodu. Jevrejsko Sveto pismo stavlja davanje Tore, obrazovanje Izrailja kao naroda koji je u savezu s Bogom, zadobijanje obećane zemlje i istoriju Izrailjskog carstva u kontekst stvaranja sveta i kontekst sveopšte ljudske istorije.

Veruje se da su zapovesti Tore, usmenim predanjem protumačene i primenjene na izmenjene uslove, otkrivena norma pokoravanja savezu i da su zamišljene da posvete celokupno postojanje jedinke i zajednice. Etički i religiozni propisi su isto toliko briga pojedinca i porodice koliko i zajednice sakupljene u sinagogi za Šabat ili za praznike liturgijske godine.

Bogosluženje u sinagogi je usredsređeno na Sveto pismo ili izvode iz Svetog pisma i uglavnom se sastoji od toga. Tora i Proroci se čitaju i tumače. Izbori iz Spisa se čitaju kao prigodni za praznike. Šema i blagoslovi su uzeti iz Biblije. Psalmi se čitaju i pevaju, a individualne i združene molitve izvedene su iz biblijskih tekstova. Psalmi, koji izazivaju čitav spektar religioznih emocija, sačinjavaju osnovni molitvenik.

Hrišćanska Biblija

Ideja o hrišćanskoj Bibliji kao Novom zavetu, proistekla je iz ranohrišćanskih tekstova koji su u Hristu videli posrednika u novom savezu sa Bogom. Hrišćanska Biblija, odnosno Novi zavet, sadrži 27 spisa. Ti spisi se mogu podeliti na četiri vrste religijskih tekstova. Prva su četiri jevanđelja, druga je rana crkvena istorija, treća 21 poslanica i poslednja – četvrta – jedna apokalipsa.

Biblija, ili Sveto pismo, kod hrišćana označava zbirku svetih spisa koji se dele na knjige Starog zaveta i Novog zaveta.

Pravoslavna crkva uvrstila je u Stari zavet 39 knjiga. Prema kanonu Rimokatoličke crkve, Stari zavet sadrži 46 knjiga, jer obuhvata, pored 39 protokanonskih, i sedam devterokanonskih knjiga (protestanti ih nazivaju apokrifnim). Njihov seled izgeda ovako: prva je Judita, slede Tovija, Varuh, Premudrosti Solomonove, Premudrosti Sirahove i prva i druga Makavejska.

Sveti Atanasije Veliki u 39. uskršnjoj poslanici, deli starozavetne knjige u dve grupe: kanonske, 22 knjige po jevrejskim slovima azbuke, ali u stvarnosti 39, i anaginoskomene, dakle korisne i dobre za čitanje, njih 10.

Kanonske starozavetne knjige su: Postanje, Izlazak, Levitska, Brojevi, Ponovljeni Zakon, Isusa Navina, Sudije, Ruta, prva i druga Knjiga Samuilova, prva i druga Knjiga o carevima, prva i druga Knjiga Dnevnika, Jezdra, Jestira, Jov, Psalmi, Priče Solomonove, Propovednik, Pesma nad pesmama, Isaija, Jeremija, Jezekilj, Danilo, Plač Jeremijin, Osija, Joil, Amos, Avdije, Jona, Mihej, Naum, Avakum, Sofonije, Agej, Zaharija i Malahija.

Knjige anaginoskomene – dobre za čitanje (u 16. veku nazvane na Zapadu devterokanonskim, jer je njihovo unošenje u kanon Zapadne crkve, pored protokanonskih knjiga, bilo stavljeno na diskusiju), uključene su u biblijski kanon od najstarijih vremena.

U prvim vekovima kružile su mnoge knjige, bilo apokrifne, bilo autentične, veoma cenjene kod hrišćana, koje Crkva na kraju nije unela u novozavetni kanon. Otkrivenje Jovanovo je prihvaćeno u kanon sa izvesnim izbegavanjem. Osamdeset peti Apostolski kanon ne pominje Otkrivenje, ali zauzvrat preporučuje dve Poslanice Korinćanima od Klimenta Rimskog i Učenje Dvanaestorice Apostola. To isto čini i Laodikijski sabor i Sveti Kirilo Jerusalimski.

Prihvata ga Sveti Atanasije Veliki, koji spominje i Jermin Pastir, a takođe i Kartaginski sabor, koji u isto vreme preporučuje Žitija Svetih i, na kraju, Dionisije Areopagit. Pod uticajem katihetskih škola u Siriji i Palestini, Otkrivenje se nije upotrebljavalo u liturgijskoj praksi, mada ga je ipak na kraju aleksandrijska škola uvrstila u kanon.

Rimokatolička crkva je tek 1546. godine, na protivreformatorskom saboru u Trentu, uključila u kanon svih 27 knjiga Novog zaveta. Tom prilikom je Jeronimov latinski prevod Biblije, poznatiji kao Vulgata prihvaćen kao zvanična, punopravna verzija katoličkog Svetog pisma.

Biblija je (naročito) počela da se širi svetom u 16. veku, i danas je, u celini ili delimično, prevedena na više od 1.500 jezika. Biblija je izazvala divljenje, manje ili veće, relativno priznanje ili prihvatanje pripadnika drugih verskih tradicija, ali uopšte uzev, ona je kao i drugi sveti spisi sveta po sopstvenom tradicionalnom karakteru jedino za pripadnike odgovarajuće vere.

Prevodi Biblije kod Južnih Slovena

Takozvano Izborno jevanđelje i Apostol preveli su sa grčkog na crkvenoslovenski jezik braća Ćirilo i Metodije, u devetom veku, pred polazak u Moravsku na propovedanje hrišćanstva, a druge delove Novog zaveta i Stari zavet biće da su preveli oni i njihovi učenici. Knjige Starog zaveta preveo je na srpski jezik Đuro Daničić, tokom 1865. godine, a Novog zaveta Vuk Karadžić nešto ranije – tačije 1847. Vuk je svoj prevod revidirao 1857, a u Daničićevoj redakciji izašao je 1864, 1867, 1868, 1870, 1871. Godine.

I pre Vuka bilo je prevoda Novog zaveta, kao Atanasija Stojkovića (1830. i 1834. godine). U novije vreme, treba spomenuti prevod celog Svetog pisma Luja Bakotića 1933. (na latinici), a Novog zaveta doktora Dimitrija Stefanovića (1934), doktora Emilijana Čarnića (1973), dok je Sinodalna komisija objavila prevod Novog zaveta, koji je Sveti arhijerejski sinod izdao u saradnji sa Biblijskim društvom kao zvanični prevod 1984. godine.

Ispravljeni prevod štampan je 1990. godine. Biblijsko društvo je objavilo Četvorojevanđelje u dinamičnom prevodu Aleksandra Birviša 1986. godine, a drugo izdanje obavljeno je 1987. godine. U bogoslužbenoj upotrebi Srpske crkve je Jevanđelistar, u izdanju Braničevske eparhije (1975. i 1977).

U skorije vreme načinjeno je još prevoda na jezike slovenskih naroda, uključujući i srpski, hrvatski, slovenački i makedonski. Ovo je prevod koji je mnogo razumljiviji za savremenog čitaoca jer se služi savremenim rečnikom. Osim toga, sadrži korisne reference za proučavanje i upoređivanje biblijskog teksta.