Datum: 06.09.2020., 17:16 / Kategorija: Istorija naroda

Jedan grad a 15 imena

Istorijske činjenice navode na to da je naša prestonica jedan od najstarijih gradova u Evropi, i da naselja na teitoriji današnjeg Beograda datiraju čak 7.000 godina unazad...

Jedan grad za sva vremena… Istina, nisu od samog nastanka naselja na ušću dveju reka stanovnici bili Srbi. Ali, ovde ne govorimo o narodu ili narodima koji su se borili za prevlast nad teritorijom od značaja, već samim habitatom. Upravo toliko interesovanje za prevlast nad današnjim beogradskim teritorijama dovoljno govori o tome koliko je to bitna strateška tačka. Slobodno možemo da kažemo od nastanka čovečanstva.

Šta je Beograd danas?

Grad Beograd ima status posebne teritorijalne jedinice u Srbiji sa pripadajućom lokalnom samoupravom. Teritorija Grada podeljena je na 17 gradskih opština, od kojih svaka ima svoje lokalne organe vlasti. Beograd zauzima oko pet odsto teritorije Republike Srbije, a u njemu živi skoro pa trećina ukupnog stanovništva države. Beograd je, takođe, ekonomski centar Srbije i središte srpske kulture, obrazovanja i nauke.

Prestonica Srbije može da se pohvali činjenicom da je po populaciji na četvrtom mestu liste velikih gradova jugoistočne Evrope. Prednjače Istanbul, Atina i Bukurešt.

A sad malo istorije

Kao što smo već napomenuli, prve naseobine datiraju od pre sedam milenijuma. Beograd je, realno, jedan od najstarijih gradova u Evropi s obzirom na to da su na njegovoj teritoriji naoseobine postojale pre najmanje 7.000 godina.

Nedaleko od centra Beograda nalazi se kultura starija čak i od same mesopotamijske. Vinčanska kultura, koja datira između prvih vekova petog milenijuma pre nove ere i prvih vekova četvrtog milenijuma pre nove ere, jedna je od tehnološki najnaprednijih kutura Bronzanog doba.

Današnji Beograd leži na ruinama antičkog grada a prvo naselje izgradili su Kelti u dalekom trećem veku pre nove ere i nazvali ga Singidin(on). Nekih 200 godina kasnije, dakle u prvom veku pre nove ere, grad prelazi pod vlast rimljana i oni ga „krste“ – Singidunum, naziv koji predstavlja rimsku interpretaciju keltskog imena grada.

Grad je imenovao kako je ko hteo

Već smo napomenuli da su Kelti današnji Beograd zvali Singidin(on) a rimljani Singidinum. Posle toga, na red dolaze brojna nova imena. Latinizovano ime grada bilo je Alba Greka, Alba Bulgarika je prilagođeni latinski naziv tokom bugarske vladavine, Mađari su postavili tablu Feherver…

Nandoralba je ime koje se koristilo za vreme srednjovekovne Mađarske do 14. veka, posle toga koristilo se takođe mađarsko ime Nandorfehervar, pa Landorfeherver, Vajsenburg i Grajkhis Vajsenburg su koristili Nemci, Kastel Bjanko ili Beli Dvor Beogradu su nadenuli Italijani, Veligrad(i)on ili Velegrada potiču iz vizantijskog doba, dok su Turci koristili Belgrat ili Dar Al Džihad, što bi u prevodu na naš jezik bila Kuća rata. Shodno dešavanjima u to doba i pokušajima mnogih naroda da zavladaju ovim prostorima, nije ni čudo da su Turci bili toliko „maštoviti“ u nazivanju grada. Nacisti su Beograd znali da zovu Princ Eugen Štat.

Šta se sve dešavalo sa nazivima?

U drugom veku Singidun prelazi u pod vlast Rimljana koji mu shodno svom jeziku dodaju sufiks – „um“, čime je nastalo najslavnije i najduže očuvano ime srpske prestonice. Istovremeno grad dobija status municipijuma, druge klase grada posle kolonija. To znači da je Singidunum imao svoju samoupravu, premda su njegovi građani imali dužnosti rimskog državljanina, ali ne i njegova prava.

Na primer, singidunumljani su morali da plaćaju porez ali nisu imali pravo da učestvuju u političkom životu. U blisko vreme podignuti su i Viminacijum (Kostolac), Sirmijum (Sremska Mitrovica) i Taurunum sa druge strane reke, grad danas znan kao Zemun, faktički sastavni deo Beograda u ovo vreme.

U petom veku, Beograd trpi osvajanja sa raznih strana evroazijskih plemena – Huna, Gota, Avara, Gepida, Ostrogota i Vizantije koja ga konačno uzima pod svoje sredinom šestog veka i menja ustaljeno rimsko ime u Veligradon. Tako prvi put naslućujemo ime koje koristimo danas. Vizantijski car Justinijan prvi je obnovio razoreni grad koji su gotovo dva veka naizmenično rušila razna plemena. Sa njima je, naravno, sklopio mirovni ugovor posle čega sledi pola veka retkog i dragocenog mira u Beogradu.

Onda, pak, stižu Avari koji su ga još jednom opustošili i zapalili. Tako grad konačno zaista gubi svoj važni položaj a na njegovu budućnost koja je izgledala svetlo od vlašću Justinijana sušta se tamna zavesa.

Kada se pojavljuje ime Beograd?

Sadašnje ime našeg Glavnog grada prvi put se spominje 878. godine, i to u pismu Pape Jovana osmog koje je poslao caru Borisu Bugarskom. Bilo je to 16. aprila 878. godine, od kada Singidunum i zvanično nestaje iz pisanih dokumenata. Od tada, beleži se ime Beograd, tako da bi taj datum mogao da se uzme kao zvaničan nastanak i rođenje Beograda pod tim nazivom.

Oko samih imena srpske prestonice postoji dosta interesantnih zapisa, malo poznatih činjenica i drugih zanimljivosti. Napomenimo da se u davna vremena London zvao Londun. Baš kada i Beograd – Singidun. Za oba gradaa zajednički je nastavak „dun“ koji označava naselje ili utvrđenje. Zašto je, onda, Beograd bio Singidunum? Tumačenje reči „singi“ nagoveštava da  je to nešto okruglo, u građevinarstvu kružna građevina. Tako je, naime, izgledao nekadašnji Beograd – okruglo. Drugo tumačenje u priču uvlači dačko pleme Singi koje je naseljavalo Banat pa prešlo na teritoriju koja se danas naziva beogradskom (prvi vek nove ere).

U čast Slovena

Sloveni pomalo stidljivo ulaze u grad sredinom sedmog veka. Prvo su, lagano, naselili okolinu, da bi se kasnije sasvim lagano i neprometno ušunjali u grad i nazvali ga baš onako kako se i danas zove. A zašto baš Beograd? Legenda kaže po boji kamena od kog je bio sagrađen par vekova ranije, tačnije onoga što je od njega preostalo nakon spaljivanja u više navrata.

Godine 1818. dolazimo do Vuka Karadžića, koji u novonapisanom rečniku navodi grad Bijograd na Dunavu (kome će se slovo „j“ vremenom izgubiti) – a gradovi u Crnoj Gori i Dalmaciji bili su pominjan kao Biograd, nasuprot Biogradu na moru, koji i danas nosi isti naziv.

Eto, tako Beograd izmenjaše mnogobrojna imena, ali svejedno to dovoljno govori o tome koliko su se razni narodi i razne vojske borile za grad na ušću dveju reka. Beograd postoji i u Americi, ali samo je jedan pravi. Ovaj izgrađen oko Kalemegdana, Save i Dunava pa ka Avali i Kosmaju na ola puta do Bukulje, na sever u pravcu vojvođanskih ravnica, ka smederevskoj tvrđavi na istok ili na zapad usmeren ka Drini, Kolubari, sve do blizu valjevskog kraja i planine Rudnik.

I svakoga dana je sve veći i bogatiji – ne mislimo samo materijalno, već i ljudima koji ga naseljavaju. A burna istorija kroz koju je prošao, samo daje dodatnu težinu svemu što smo dosad izrekli. A i još ćemo… Pratite nas i videćete u kom pravcu idemo. I Beograd i mi…