Datum: 28.06.2020., 20:34 / Kategorija: Pravoslavlje

Vidovdan, za Srbe poseban dan

Ovo je fiksni verski praznik koga praznuju Srpska i Bugarska pravoslavna crkva. Vidovdan je jedan je od naših najvećih praznika, sa mnogo značenja i značaja

Značaj Vidovdana za naš narod proističe iz istorijskih događaja vezanih za taj datum. Po starom, julijanskom kalendaru, Vidovdan pada 15. juna, a po aktuelnom gregorijanskom 28. juna. Najistaknutiji događaj na Vidovdan tokom istorije je Kosovski boj, u kome pogibe i knez Lazar (vladao u periodu 1371. – 1389. godine). Taj datum se uzima i kao ključan za takozvanu propast Srpskog carstva, pa se tog dana – pored svetog Amosa – slavi i crkveni praznik Svetog velikomučenika kneza Lazara i svetih srpskih mučenika.

O Vidovdanu kao prazniku

Praznik je posvećen Caru Lazaru, jednom od srpskih velikana koji su vladali srpskim carstvom posle smrti Dušana Silnog. Nakon smrti cara Uroša, patrijarh Jefrem je tadašnjeg kneza Lazara, krunisao za srpskog cara. Lazar je slao izaslanstvo u Carigrad sa monahom Isaijom i molio se da se skine anatema sa srpskog naroda.

Dana 28. juna 1389. godine, posle bitke na Kosovu polju, pobede srpske vojske i smrti sultana (tačnije emira) Murata, veliki deo turske vojske je krenuo u povlačenje, ali nekolicina ih se nije potpuno povukla. Oni su kasnije u toku dana izvršili zasedu na cara Lazara i njegovo obezbeđenje i uspeli su da ga ubiju. Njegovo telo je preneto i sahranjeno u manastiru Ravanica kod Ćuprije.

Tokom seobe Srbalja, narod je njegove svete mošti poneo sa sobom i preselio u manastir Ravanica na Fruškoj gori. Za vreme Drugog svetskog rata, 1942. godine, njegovi posmrtni ostaci su preneti u Beograd, gde je počivao sve do 1988. godine. Tada je prenet u manastir Gračanicu na Kosovu. Odatle je samo godinu dana kasnije prenet u Lazarevu zadužbinu – manastir Ravanicu nadomak Ćuprije, gde i dan danas počiva.

Car Lazar je sagradio je mnoge crkve i manastire, od kojih su najpoznatiji Ravanica i Lazarica. Takođe, obnovio je i manastire Hilandar i Gornjak, a bio je i ktitor ruskog manastira na Svetoj gori – Pantelejmona.

Ikona cara Lazara

Na srpskim pravoslavnim ikonama sveti velikomučenik Lazar predstavljen je u carskom vizantijskom ornatu, bez krune, sa krstom u desnoj ruci i svojom odsečenom glavom u levoj, kao simbol mučeničke smrti.

Praznovanje Vidovdana

Vidovdan, u stvari, predstavlja Dan žalosti, pa je srpski narod zadržao običaj da se na taj dan ne igra i ne peva, kao i da se zaustave svi veliki poslovi. Za Vidovdan, u crkvama se obavljaju pomeni za sve postradale u ratovima. Vidovdan je državni praznik u Republici Srbiji. Obeležava se radno, a u spomen na Kosovsku bitku, održanu upravo na taj dan (odnosno 15. juna po starom kalendaru) na Gazimestanu održavaju se molebani koji predstavljaju sećanje na poginule u svim ratovima.

Predanja i verovanja

Prema predanju crkve, uoči boja na Kosovu, knezu Lazaru se javio anđeo Gospodnji, a njegove reči zabeležio je neimenovani narodni pesnik: „Kojem ćeš se privoljeti carstvu, dal’ zemaljskom ili nebeskome?“

Na mestu bitke na Gazimestanu, kao endemska vrsta postoji crveni kosovski božur, o kome su ispevane i pesme. Prema narodnom verovanju, u ponoć uoči Vidovdana, reke postanu crvene i poteku uzvodno.

Kako je nastalo ime

O poreklu narodnog naziva za ovaj praznik postoji više verzija. Ipak, nijedna nije dokazana. Po jednoj, ovaj praznik nastavak slavljenja slovenskog paganskog božanstva Svetovida. On je, naime, bio bog obilja i rata, a možda i srpski vrhovni bog. Po drugom mišljenju, poštovanje svetog Vida sa sobom su doneli nemački rudari Sasi – katoličke veroispovesti – a njihov svetac je prilagođen lokalnom stanovništvu.

To tumačenje lako može da se pobije ako se u obzir uzme činjenica da je ovaj praznik poznat i kod Bugara, iako Bugarska nikada nije bila pod uticajem Rimokatoličke crkve. Takođe, svetog Vida ne treba isključivo dovoditi u vezu sa rimokatoličanstvom, jer je on ranohrišćanski svetac, koji se poštovao još pre podele hrišćana na pravoslavce i katolike.

Međutim, treba imati u vidu da su u Polablju, gde je takođe poštovan Svetovid, njegova svetilišta mahom zamenjena crkvama posvećenim svetom Vitu, što upućuje na zaključak da je kult poštovanja staroslovenskog paganskog božanstva Svetovida zamenjen kultom svetog Vitusa (kod zapadnih Slovena kultom svetog Vita, a kod južnih Slovena kultom svetog Vida). Kod Srba i Bugara koji iako priznaju svetog Vida, kao ranohrišćanskog sveca, ovaj dan se obeležava više kao narodni praznik Vidovdan.

Možda je najbliže istini to što je kod Trojanaca Vid bio deo izvornog Svetog Trojstva. Trojstvo se sastojalo od Stvoritelja, Održitelja i Uništitelja života. Oni su tri funkcije Boga, Njegovi pojavni oblici, pa su stoga smatrani Njegovim neodvojivim delovima. I dok su Održitelj i Uništitelj života delovali samo u trenutku stvaranja, odnosno uništenja, dotle je Održitelj bio uz čoveka sve vreme njegovog postojanja.

Zbog toga je On bio najviše slavljen u narodu. Verovalo se da svaki greh, makar i najmanji, vodi čoveka u sigurnu smrt. Zato je Održitelj života bio uvek uz čoveka, kako bi video svaki njegov greh i kako bi mu odmah opraštao. Jedino tako čovek uspeva da opstane u životu. Pošto je video sve, Ordžitelj je nazivan i Vidom. On je takođe, da bi ispunio svoju funkciju održanja života, lečio (vidao) čoveka i davao mu neophodna znanja (uvide). On nije bio sveti, jer je bio više od Sveca.

Krst sa četiri ocila (slova S), koji je i danas deo srpskog grba, upravo je simbol Vida. Jer ćirilična slova, odnosno znakovi S, gledaju na sve četiri strane sveta. Na taj način simbolizuju Vida koji gleda svud i vidi sve. Znakovi S su unutar krsta, a krst je oduvek bio simbol svetlosti Božje – Ilijine. Ime Il, odnosno Ilija je najstarije ime za Boga. Od Ila (Ilija) proizilaze i ime jevrejskog vrhovnog Boga Eli, odnosno muslimanskog Ilah – Alah.)

Krst sa četiri S nam, dakle, otkriva istinu da je Vid deo Boga Ilije. Zbog toga je Vid Imanuil, jer je On iman-u-Iliji. To što se Vidovdan i danas slavi i kod Srba i kod Bugara, nije ništa neobično jer su oni ostaci severnog dela starog trojanskog carstva. Kroz istoriju su bili poznati i kao Tribali – Trojični Beli, ili kao Tračani. Tračani je pogrešan naziv, jer su Rimljani teritoriju centralnog Balkana zvali Trakija – ne po Tračanima, već po Trajanima, odnosno Trojanima.

Vidovdan je nepokretni praznik koji obeležava i Rimokatolička crkva i to 15. juna. Posvećen je, naravno, svetom Vidu, a sam kult svetog Vida bio je izuzetno jak na Jadranskom primorju. I danas na tim prostorima postoje toponimi i hramovi koji nose ime svetog Vida. Taj svetac je, naglasimo, zaštitnik istarskog grada Rijeka, pa se ta verzija Vidovdana obeležava kao dan grada.

Događaji na Vidovdan

Na Vidovdan se tokom istorije događalo mnogo toga – neki put 15, neki put 28. juna a sve u zavisnosti od godine i kalendara koji je u tom trenutku bio aktuelan. Bilo kako bilo, Vidovdan je Vidovdan, i to ne treba odbaciti.

Vidovdan u manastiru Hilandar

1389: kosovska bitka –  sukob srpske vojske pod vođstvom kneza Lazara i turske vojske pod vođstvom sultana Murata

1876: Knjaževina Srbija i Knjaževina Crna Gora objavile rat Turskoj

1914: Organizovan atentat na nadvojvodu Franca Ferdinandau Sarajevu, što je bio povod za započinjanje Prvog svetskog rata

1915: Ljubomir Jovanović, srpski ministar unutrašnjih poslova, sa albanskim političarem Esad-pašom u Tirani je potpisao sporazum o stvaranju realne unije između Srbije i Albanije.

1919: Kraj Prvog svetskog rata, ozvaničen potpisivanjem Versajskog sporazuma

1921: Kralj Aleksandar prvi Karađorđević doneo je Vidovdanski ustav, kojim su i zvanično ujedinjeni Crbi, Hrvati i Slovenci. Zbog toga, istog dana Spasoje Stejić Baća je pokušao da izvrši atentat na kralja Aleksandra.

1948: Čuvena Rezolucija Informbiroa doneta je na Vidovdan a na inicijativu Sovjetskih delegata Andreja Ždanova, Maljenkova i Suslova. Time je, ujedno, označen razlaz politike Jugoslavije i istočnog bloka – zemalja okupljenih oko tadašnjeg SSSR-a.

1989: Šest vekova od Kosovske bitke, na Gazimestanu je obeleženo mitingom koji je okupio veliki broj Srba. Glavni govornik bio je tadašnji predsednik SRJ, Slobodan Milošević.

1990: Zaoštravanje ionako teške situacije na tlu SFRJ obeleženo je usvajanjem amandmana na Ustav republike Hrvatske, čime su Srbi izbrisani sa liste konstitutivnih naroda Hrvatske.

1991: Slučaj Holmec – ubistvo tri vojnika Jugoslovenske narodne armije, bio je uvod u početak rata na teritoriji Jugoslavije

1992: Dva dela Republike Srpske spojena probijanjem koridora kod Brčkog

1995: Vojska Republike Srpske nastavila je borbe oko Sarajeva i onemogućila deblokadu tog grada za koju su se borili pripadnici armije Bosne i Hercegovine u saradnji sa Hrvatskim vijećem obrane.

2001: Bivši predsednik SRJ i Socijalističke partije Srbije, Slobodan Milošević, na osnovu zahteva međunarodnih pravosudnih organa, izručen haškom tribunalu.

2006: Poslednja članica saveza sa Srbijom koja je činila Saveznu republiku Jugoslaviju, kasnije Srbiju i Crnu Goru – Crna Gora, zvanično je primljena u Ujedinjene nacije kao nezavisna država. U tom savezu Crna Gora je zavedena pod rednim brojem 192.